مقاله ام درباره استاد غلامرضا دبیران در روزنامه اطلاعات - 1

یادی از نیک مرد عرصه سیاست و ادب

بخش اول

استاد غلامرضا دبیران (1296 - 1365ش) شاعر، نویسنده، مترجم، خوشنویس و فعّال اجتماعی معاصر است که ریشه در روستای نجم آباد از توابع استان البرز دارد. پدرش میرزا شفیع دبیران مشهور به دبیر افخم (م -1333ش) فرزند میرزا تقی ساوجبلاغی مشهور به دبیر اعلم و مادرش صدیقه نجم آبادی فرزند شیخ علی نجم آبادی است.

تعبیر «علی بن یقطین» درباره استاد غلامرضا دبیران را برای نخستین بار حجت الاسلام والمسلمین سیّد علی محمّد وزیری یزدی (م 1356ش) بنیانگذار کتابخانه وزیری یزد به کار برده است. علی بن یقطین بن موسی بغدادی (124 - 182ق) محدّث، فقیه، متکلّم و از یاران نزدیک امام موسی کاظم علیه السلام است. او با وجود شیعه بودن، از وزیران حکومت عباسی و مورد اعتماد آنان بود. به نظر شیعیان و بنا به شواهد تاریخی و روایی، ورود او به دستگاه خلافت با اجازه و راهنمایی امام هفتم شیعیان بوده است.

استاد دبیران تحصیلات خود را در زادگاهش تهران با فراگیری قرآن کریم نزد پدر و پدربزرگش آغاز کرد و همزمان با حفظ قرآن به تکمیل آموخته‌های ادبی و هنر خوشنویسی پرداخت. پس از پایان دوره دبیرستان، تحصیلات دانشگاهی اش را در رشته زبان و ادبیات فارسی در دانشکده ادبیات دانشگاه تهران گذراند. «تاریخ قرآن کریم» عنوان پایان نامه کارشناسی او است که در سال 1321ش به راهنمایی دکتر بدیع الزمان فروزان فر (م 1349ش) نوشته شده است. او در سال 1323ش در دوره دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران پذیرفته شد اما این دوره را ناتمام گذاشت.

استاد محمّدتقی بهار ملقّب به ملک الشعرا (م 1330ش)، میرزا عبدالعظیم خان قریب گرکانی (م 1344ش)، استاد محمّدحسین فاضل تونی (م 1339ش)، دکتر احمد بهمنیار (م 1334ش)، آیت الله سیّد محمّدکاظم عصّارتهرانی (م 1353ش) دیگر استادان دانشگاهی او بودند. بسیاری از دروس حوزوی را نیز با علاقه نزد عموی پدرش شیخ عباس علی سحبان مشهور به فاضل اعمی (م 1331ش)، شیخ مرتضی غمامی طالقانی، آیت الله سیّد علی موسوی بهبهانی (م 1354ش) در اهواز، آیت الله شیخ بهاالدین محلاتی (م 1360ش) در شیراز، شیخ محمّدصالح حایری مازندرانی مشهور به علامه سمنانی (م 1350ش) در سمنان فراگرفت.

دکتر حکیمه دبیران درباره ارتباط گرم پدرش با دانشمندان روزگار خود می نویسد: «مرحوم پدرم در تمام دوران خدمت و مأموریت به شهرهای مختلف با علمای بزرگوار و اساتید گرانقدر مراوده و مباحثه داشتند و در دوران بازنشستگیمی‌فرمودند: به حمدالله در تمام مأموریت ها سعی می‌کردم از محضر علمای بزرگ استفاده کنم و می‌توانم بگویم که آنچه خداوند در این مأموریت ها به من توفیق داده بر اثر راهنمایی این علمای بزرگوار بوده است.»آیت الله محمّد صدوقی (شهادت 1361ش)، سیّد علی محمّد وزیری یزدی، آیت الله میرزا خلیل کمره ای (م 1363ش)، آیت الله سیّد محمّدحسن مرعشی شوشتری (م 1387ش)، آیت الله سیّد روح الله خاتمی (م 1367ش) از جمله این علما بودند.

استاد دبیران همچنین در شیراز با علی اصغر حکمت (م 1359ش) و دکتر عبدالوهاب نورانی وصال (م 1373ش)؛ در مشهد مقدس با برخی استادان شعر و ادب چون دکتر قاسم رسا (م 1356ش) مشهور به ملک‌الشعرای آستان قدس رضوی و احمد گلچین معانی (م 1379ش) مراوده و مقابله اشعار داشت. او در مأموریت کاری کوتاهش به تبریز با استاد سیّد محمّدحسین بهجت تبریزی متخلّص به شهریار (م 1367ش) دیدارهایی داشت. شهریار در قصیده ای از او چنین یاد کرده است:

دگر غلام رضا شهرتش دبیران است

به خط خوش همه سرمشق اهل ایمان است

استاد دبیران که تدبیر و مدیریت در عرصه های اجتماعی را از اجداد خویش به ارث برده بود در دوره حکومت پهلوی عهده دار این مناصب شد: رییس دفتر رمز و محرمانه نخست وزیر دکتر محمّدمصدق؛ شهردار اهواز؛ شهردار شیراز از سال 1340تا 1341ش؛ شهردار و فرماندار مشهد؛ معاون استاندار خراسان؛ فرماندار کل یزد و فرماندار کل سمنان. او در سال 1348ش پس از استعفا از عضویت اجباری در حزب رستاخیز، از فرمانداری کل یزد عزل شد اما پس از پیروزی انقلاب اسلامی، در اوایل سال 1358ش از بازنشستگی به خدمت بازگردانده شد و با پیشنهاد آیت الله شهید صدوقی و تصویب هئیت دولت و حکم وزیر کشور برای تصدّی سمت نخستین استاندار یزد پس از انقلاب، راهی آن دیار گردید. خشکاندن باتلاق بزرگ اهواز به هنگام تصدّی شهرداری آن شهر، ساخت حوزه علمیه دارالعلم زیر نظر آیت الله سیّد علی موسوی بهبهانی در سال 1339ش و نماینده ویژه دولت در رسیدگی به امور زلزله زدگان منطقه طبس با مصوبه هئیت وزیران در سال 1357ش از دیگر فعالیّت های او است.

اختراع پرگار رسم بیضی از اقدامات علمی استاد دبیران است که در 28 دی 1342 به شماره 5094به ثبت رسیده است. شاعرانگی او هم در دیوان اشعارش با نام «ابجد عشق» هویدا است. در این کتاب اشعار او از سال 1316تا 1365ش در قالب های مختلف شعری آمده است. دبیران دیوان اشعارش را چنین شناسانده است:

ابجد عشق است یاران این اثر

کز الف تا یای آن بارد شرر

حرف حرفش اخگری سوزان بود

نغمه اش گه وصل و گه هجران بود

ابجدی یابید در این برگ ها

نقش شان از زندگی ها، مرگ ها

گونه گونه سوزها و سازها

ناله ها، فریادها، آوازها

آثاری چاپی و دست نویس از استاد دبیران برجای مانده که براساس وصیت نامه اش، در فروردین 1392ش به کتابخانه آستان قدس رضوی و بخشی از آن به کتابخانه وزیری یزد (از موقوفات آستان قدس رضوی) هدیه شده است:

خوشنویسی پانزده جزء از قرآن کریم به خط نسخ؛ دیوان غزلیات حافظ به خط نستعلیق به ترتیب هر غزل در یک صفحه؛ مرقعات مختلف به خطوط نستعلیق، نسخ، شکسته و ثلث؛ تاریخ قرآن کریم (پایان نامه دوره کارشناسی)؛ یک دوره دستور زبان فارسی به فارسی سره؛ برگردان به فارسی بیش از نیمی از نهج البلاغه به نثر؛ دیوان اشعار (ابجد عشق) چاپ سال 1379ش؛ ترجمه چند مقامه از مقامات حریری؛ ترجمه یک دوره نحو عوامل ملا محسن؛ ترجمه انجیل برنابا به توصیه آیت الله میرزا خلیل کمره ای؛ تحریرات و ترجمه منظوم ادعیه کمیل، توسل، افتتاح، روزهای ماه مبارک رمضان، برخی مناجات های امام زین العابدین علیه السلام، سوره جمعه، زیارت نامه امام علی علیه السلام به روایت صعصعه بن صوهان، قصیده لامیه (منسوب به حضرت ابوطالب) در دو وزن مختلف. همچنین قصیده بُرده بوصیری، زیارت امین الله، فرمان امام علی علیه السلام به مالک اشتر، قصیده النبی محمّد سروده مارون بیک عبود (دانشمند مسیحی و رییس دانشگاه عالیه لبنان)، یکی از قصاید علامه محمّدصالح حایری مازندرانی در ستایش یحیی بن موسی بن جعفر علیه السلام، الفیه ابن مالک (هزاره در نحو) چاپ سال 1376ش. نیز اشعار غدیریه حسّان، مخمس استاد حاج شیخ عبدالصاحب از شعر ابونواس در مدح امام رضا علیه السلام.

بانو عفت محمّدی (م 1395ش) دختر عمو و همسر استاد دبیران در شمار بانوان خوشنویس است که دو ترجمه از قرآن کریم را خوشنویسی کرده است. هشت فرزند حاصل ازدواج این دو است: دکتر حکیمه دبیران (متولّد 1327ش) استاد زبان و ادبیات فارسی و رییس اسبق دانشگاه الزهرا؛ معصومه (متولّد 1325ش) و رابعه (متولّد 1329ش) دبیران بازنشسته آموزش و پرورش؛ باهره (متولّد 1331ش) دکترای کامپیوتر و مقیم آمریکا؛ علی اکبر (متولّد 1336ش) سفیر سابق ایران در اوگاندا؛ علی اصغر (متولّد 1339ش) مهندس الکترونیک مقیم آمریکا؛ محمّدرضا (متولّد 1340ش) مهندس کشاورزی؛ فریده (متولّد 1344ش) کارشناس ارشد پتروشیمی.